Archiwum Idei rozpoczęło swoją działalność przy ul. Żydowskiej 35a w Poznaniu ponad trzy lata temu. Ma długą, ponad 50-letnią, historię sięgającą 1971 roku, gdy wspólnie z historykiem sztuki Andrzejem Kostołowskim napisaliśmy rodzaj manifestu artystycznego zatytułowanego SIEĆ/NET.

Był on skierowany do ponad trzystu wybranych przez nas artystów i teoretyków sztuki z Polski, większości krajów europejskich, a także Stanów Zjednoczonych, Kanady, kilku krajów Ameryki Południowej oraz Japonii, których adresy udało nam się zdobyć. Manifest przepisany na maszynie, wraz z listą osób zaproszonych do NETu, został rozesłany w różnych kopertach ze wszystkich funkcjonujących wówczas w Poznaniu urzędów pocztowych, by uniknąć czujności kontrolerów przeglądających uważnie przesyłki adresowane za żelazną kurtynę.

Manifest SIECI/NETu proponował pozainstytucjonalne, nieformalne i bezinteresowne kontakty między artystami z różnych części świata, swobodną wymianę idei, poglądów, prac artystycznych, projektów, książek, katalogów i innych form artykulacji. Ważnym aspektem manifestu była deklaracja, że NET nie ma żadnego punktu centralnego ani jakiejkolwiek koordynacji oraz że idea SIECI może być dowolnie wykorzystywana i powielana. 

W ciągu kilku tygodni otrzymałem kilkadziesiąt entuzjastycznych listów z różnych krajów, sporo prac i tekstów artystycznych, także wiele próśb o wpisanie kolejnych osób na listę SIECI. Po upływie trzech miesięcy lista znacznie się powiększyła, przybyło również prac, które postanowiłem pokazać w swoim mieszkaniu paru przyjaciołom. Niestety, prawdopodobnie jedna z zaproszonych osób doniosła o tym nielegalnym spotkaniu Służbie Bezpieczeństwa. Po 40 minutach do mieszkania weszło trzech nieumundurowanych funkcjonariuszy, którzy pokazali swoje esbeckie legitymacje, spisali wszystkie obecne osoby, przeszukali mieszkanie i zarekwirowali pokazywane prace (także mój aparat fotograficzny) i kazali „się rozejść”. W następstwie tej akcji decyzją rektora uczelni, na której byłem asystentem w pracowni malarstwa, zakazano mi uczyć studentów i przeniesiono (na ponad cztery lata) do biblioteki. Przez prawie rok byłem inwigilowany przez SB, w końcu uznano, że „zdarzenie nie miało charakteru antypaństwowego”. Zwrócono mi większą część zarekwirowanych prac artystów NETu, a także aparat fotograficzny z wywołanym już filmem. 

Postanowiłem kontynuować ideę SIECI, która w międzyczasie rozszerzyła swoją działaność i wymagała bezpieczniejszej siedziby. Krótko po esbeckim najściu, w połowie 1972 roku, przy współudziale kilku studentów historii sztuki UAM (m.in. Piotra Piotrowskiego i Andrzeja Jura) oraz pomocy Zrzeszenia Studentów Polskich, powołaliśmy alternatywną Galerię Akumulatory 2, która mieściła się w Domu Studenckim Jowita. Galeria – pomimo perturbacji – funkcjonowała do 1990 roku, prezentując 170 wystaw artystów z Polski i ze świata oraz ponad 30 odczytów teoretyków sztuki. Autorami większości wystaw byli artyści związani z NETem. Zazwyczaj pozostawiali mi po wystawie swoje prace, powiększając sporą już kolekcję. Wybrane z kolekcji prace eksponowane były później na wystawach w Kunstlerhaus Bethanien w Berlinie, Henie Onstad Art Centre w Hovikodden, Ludwig Muzeum w Budapeszcie, także w Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie, w Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie oraz w Fundacji Profile w Warszawie. 

W 2019 roku przyszło mi do głowy, by na bazie zebranych przez kilkadziesiąt lat dzieł stworzyć Archiwum Idei, które przypomni sztukę nieco już zapomnianą, ale niezwykle ważną i prowokującą w kontekście sztuki aktualnej. Dzięki przychylnemu zainteresowaniu tą koncepcją władz Poznania udało się znaleźć odpowiednią przestrzeń, w której – we współpracy z przyjaciółmi – dwa razy w roku organizujemy problemowe, międzynarodowe wystawy poświęcone różnorodnym aspektom sztuki XX i XXI wieku. Wystawom towarzyszą odczyty zapraszanych teoretyków związane tematycznie z problematyką ekspozycji.

Aktualna prezentacja, zatytułowana „Kropki, kreski, zygzaki”, dotyczy wielorakich form ekspresji rysunkowej, traktowanej jako autonomiczny język sztuki. Archiwum Idei dostępne jest dla publiczności w każdy czwartek w godzinach 12.00 – 17.00, jak również w umówione telefonicznie dni.

Jarosław Kozłowski